راهبردهاي حضور اجتماعي زن ايثارگر و تأثير اجتماعي و فرهنگي آن

چكيده: تلاش ايثارگري زن مسلمان ايران در انقلاب اسلامي و حكايت پايداري آنان در دفاع مقدس همچنان سرزنده و پر بار در سربرگ تاريخ ايران به روشني مي درخشد، جامعه اي كه قصد دارد در مسير توسعه گام بردارد بايد بتواند از حضور نيمي از پيكر جامعه (زنان) بهره مند گردد. استراتژي هاي يك جامعه توسعه يافته بايستي بر مبناي مشاركت هر چه فعال تر زنان در امور اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي باشد در اين مقاله در راستاي هدف «بررسي راهبردهاي حضور زنان ايثارگر در اجتماع و تأثير اجتماعي و فرهنگي آن»، اهداف ويژه: «بررسي راهبرد فرهنگي حضور زنان ايثارگر، بررسي راهبرد اجتماعي حضور زنان ايثارگر، بررسي راهبرد اقتصادي حضور زنان ايثارگر، بررسي راهبرد سياسي حضور زنان ايثارگر و استراتژي هاي: توجه به امور معنوي، حفظ حجاب و عفت، توجه به ابعاد نيازهاي زنان، توانمندسازي زنان ايثارگر، خودباوري آنان، تقويت هويت خانواده براساس مباني اسلام در نظر قرار گرفت. در اين پژوهش به ابعاد حضور زنان ايثارگر: بعد فرهنگي، آموزشي، اجتماعي، اقتصادي، سياسي، فن آوري اطلاعات و ارتباطات، تأمين امنيت ملي، بهداشت رواني پرداخته شده است. حضور زنان ايثارگر زماني مي تواند اثر بخش باشد كه در همه ابعاد به صورت متعادل باشد بنابراين بايستي شرايط لازم را جهت حضور زنان ايثارگر در همه زمينه ها فراهم نمود. در اين راستا الگوسازي از ائمه معصومين، تلاش در جهت حفظ هويت خانواده، تربيت فرزندان براساس مباني اسلامي، نقش آنان در فن آوري اطلاعات و ارتباطات و آماده سازي آنان و كسب مهارتهاي لازم جهت حضور در جامعه اطلاعاتي، آموزش زنان در همه زمينه ها، ايجاد كارآفريني در وجه همكاري و هماهنگي با سازمانهاي غيردولتي و NGO ها، ايجاد فضاي شاد و سالم در زنان، ارتقاي سطح بهداشتي زنان، ايجاد زمينه لازم جهت حضور در عرصه هاي هنري ـ ورزشي، بكارگيري زنان در سطوح تصميم گيري در نظر داشتن نيازهاي خاص زنان ايثارگر و حمايت از آنان، توجه به امنيت رواني آنان و توانمندسازي زنان با استفاده از معيارهاي كنترل، مشاركت، برابري، دسترسي، آگاهي، رفاه از جمله راهكارها مي باشند. بنابراين در مسير توسعه بايد ساختارهاي مناسب جهت تقويت زنان ايثارگر به عنوان نيروي انساني كارآمد ايجادشود. نيروهايي كه بتواند با اتكا به اعتقاد و ايمان و دانش، مهارت و استفاده از فن آوري مناسب هر چه سريع تر مسير تعالي و توسعه را طي نمايد. پس در ساختار جديد بايد به سراغ سازماندهي جديدي برويم كه به مسئوليت اصلي زنان كه تربيت نسل فرداست لطمه اي وارد نشود و منافاتي با اعتقاد اسلامي نداشته باشد، جهت حضور هر چه بيشتر زنان بايستي نيازها، امكانات، محدوديت ها و فرصت ها را شناخت و با نگاه آينده ساز، بستري مناسب را براي زنان در همه زمينه ها آماده نمود و اين امكان پذير نيست جز در سايه دين مبين اسلام، در هر حال اميدواريم روز به روز بر آگاهي هاي زنان افزوده شود. و مقام رفيع زن هم در عرصه هاي مختلف و هم در مقام مادر و همسر بودن در جامعه تجلي پيدا كند. مقدمه زنان هر كشور نيمي از افراد جامعه را تشكيل مي دهند آنان سازندگان و پرورش دهندگان نسل آينده اند و منابع انساني بالقوه در توسعه علمي - اجتماعي و فرهنگي محسوب مي شوند در هر زمينه اي كه به زنان فرصت داده شده است آنها توانسته اند همپاي مردان حتي در برخي موارد جلوتراز آنها قرار گيرند و ضمن رفع موانع متعدد اجتماعي و خانوادگي به موفقيت هاي چشمگيري نايل آيند. انقلاب اسلامي چشم انداز روشن حضور زنان در عرصۀ اجتماع است. تلاش و ايثارگري هاي زن مسلمان ايراني در انقلاب اسلامي و حكايت پايداري نسلي شجاع، متعهد و دلسوز كه در جنگ تحميلي در مقابله با دشمني كاملاً مسلح با حاميان بين المللي، همچنان سرزنده و پويا در سر برگ تاريخ ايران به روشني مي درخشد. زنان همراه با مردان كه رداي شهامت و شجاعت آنان پيچيده ترين شيوه ها و ابزارهاي نظامي را در هم كوبيد، مادران، همسران و دختراني كه با تلاش شبانه روزي و طاقت فرسا، نقش مثبت و كارآمد خود را ايفا كردند و تصاوير زيبايي از صبر، ايثارگر و فداكاري و ... را به عنوان الگو و شاخصه هاي زن عصر حاضر تقديم جامعه نمودند و بار ديگر سندي بر لياقت و توان آنها در تاريخ ثبت گرديد. پس جايگاه زن در نظام جامعه اسلامي و شناخت و موقعيت آنان اثر بخشي حضور آنان در عرصه هاي مختلف قابل توجه و تعمق است. اگر چه جامعه اي بخواهد سعادتمند باشد بايستي از حضور همه جانبه زنان ايثارگر بهره مند گردد. تجربه نشان داده است كه زنان در فرصت هاي مساوي صلاحيت هاي خود را در تحقق مسئوليت هاي اجتماعي و بسياري از عرصه هاي ديگر نشان داده اند. بنابراين بايستي شرايط و زمينه هاي لازم را براي مناسبتهاي اجتماعي ـ فرهنگي و سياسي زنان ايثارگر فراهم نمود تا آنان بتوانند در پرتو دين مبين اسلام نقش متعادلي را در امور خانواده و در اجتماع ايفا نمايند. بيان مسأله: زنان مسلمان ايران در انقلاب اسلامي با حضور فعالانه خود در ميدان مبارزه و در تجديد ساختار سياسي ـ اجتماعي كشور براساس جهان بيني توحيدي و گسترده تئوريك اسلام نقش اول را داشته اند و نه تنها خود فعالانه در صحنه حضور داشته اند بلكه به فعال كردن ديگر اقشار ملت، تشجيع كردن مردان، تشويق آنها و تربيت جوانان نيرومند براي اداره مملكت و تحقق اهداف اجتماعي، سياسي جامعه اسلامي پرداخته اند. (صفري، 1374). نقش زن در جامعه اساس و بنياد دين است. حضور و نيز لزوم حضور فعالانه او در مسائل مختلف اجتماعي و سياسي بايد تضمين كننده اهداف جامعه اسلامي باشد. پس نقش اساسي زنان مسلمان در پيشبرد اين اهداف خواهد بود يعني حفظ و تكامل ساختار اجتماعي و سياسي و مناسبات اجتماعي و فرهنگي مرتبط با آن در جريان انقلاب با ايفاي نقش اول زنان نسبت به ساير قشرها تحقق يافت. جامعه اي كه قصد دارد در مسير توسعه گام بردارد بايد بتواند از نيروي انساني خويش اعم از زن و مرد به نحو احسن استفاده كند، زيرا تنها عاملي كه سرعت و آهنگ رشد و توسعه اقتصادي، اجتماعي هر كشوري را تعيين مي كند، منابع انساني آن جامعه است جامعه انساني متشكل از زنان و مرداني است كه در روابط متقابل با يكديگر، نقش و كاركرد ويژه اي بر عهده گرفته اند، بي ترديد زنان به عنوان نيمي از جمعيت، تأثير مستقيمي در پيشرفت توسعه جامعه دارند و برنامه و طرح هاي يك جامعه توسعه يافته بايستي حتماً بر مبناي مشاركت هر چه فعال تر بانوان در امور اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي باشد امّاهنوز بستر مناسبي براي بهره مندي از توانائي زنان ايجاد نشده است. (همشهري، 78). اين در حالي است كه زنان داراي توانمندي هاي زيادي هستند ولي اينكه چگونه از اين توانمنديها بهره بگيريم، سازوكارهاي مناسب خود را مي طلبد تا عينيت يابد. (زن و مطبوعات، 5 اسفند 78). حضور زنان ايثارگر در عرصه هاي بين المللي هم قابل توجه است. موارد بسياري در زمينه هاي حضور اجتماعي زنان مبتني بر تفكر عميق اسلامي وجود دارد كه مي تواند به عنوان يك برنامه عملي حتي فرا راه ديگر كشورها قرار گيرد. در اين زمينه مي توان مكانيزمي به وجود آورد تا زنان در مشاركت برابر و حضور يكسان در تصميم گيري ها و سياست گذاري ها برخوردار باشند و اين در راستاي راهكارهاي ارتقاي سطح سواد، اشتغال، بالا بردن سطح مهارت زنان. ايجاد روحيه تعاون و همكاري، حفظ هويت خانواده، فرهنگ كار آفريني، تربيت مناسب فرزندان و آشنايي آنها با ارزش ها و مباني دين مبين اسلام، ايجاد آمادگي و مهارت جهت حضور در جامعه اطلاعاتي، حضور فعالانه در صحنه هاي سياسي و مديريتي، مشاركت در رسانه ها و مطبوعات، زمينه هاي ورزشي و هنري جهت حضور همه جانبه زنان ايثارگر درعرصه هاي مختلف مي تواند تأثيرگذار باشد. اهميت و ضرورت تحقيق «ما مفتخريم كه بانوان و زنان پير و جوان و خرد و كلان در صحنه هاي فرهنگي و اقتصادي و نظامي حاضر، همدوش مردان يا بهتر از آنان در راه تعالي اسلام و مقاصد قرآن كريم فعاليت دارند» (امام خميني «ره») انقلاب اسلامي به عنوان يك رويداد تاريخي زمينه هاي حضور زنان در عرصه هاي مختلف را فراهم نموده است و در هر برهه از زمان زنان جايگاه حقيقي خويش را پيدا نموده اند. زنان از يك سو به عنوان بخش مهمي از جمعيت كشور كه سزاوار بهره مندي از امكانات رشد و تعالي هستند و از سوي ديگر به منزله نيروي بالقوه اي كه سهم بسزايي در تأمين منابع انساني ايفا مي كنند شايسته توجه جدي هستند. همچنين در هر برهه از زمان كه امت تابع راهنمايان حقيقي خود مي شدند زنان مانند مردان جايگاه حقيقي خويش را مي يافتند. در نتيجه راه كمال را در مي نورديدند. نمونه آن تحولي بود كه در انقلاب اسلامي ايران پديد آمد و رهبر اين نهضت فرياد زد «مبادا يك وقت اسلام بيايد در خانه را روي زنها ببنديد و آن را قفل كنيد كه ديگر بيرون نيايند. زن ها در صدر اسلام توي ميدانها مي رفتند... كه زنها در محفظه بمانند؟ امام خميني با اين ندا، پرده هاي جهل را پاره كردند. زنان را به تلاشي مانند كوشش زنان در صدر اسلام فرا خواند كه نتيجه اين هشدارها، حضور فعال زنان در صحنه هاي مختلف بود. بنابراين علاوه بر تلاشي كه زنان جامعه جهت تهذيب نفس خويش و پيراستن خود از رذيلتها مي نمودند در فعاليتهاي اجتماعي مختلف نيز شركت مي كردند. آنان ابتدا با حضور در راهپيمائيها با جگرگوشه اي در آغوش با مشت و فرياد به مقابله با گلوله رفتند و چه بسا مرداني كه پس از مبارزه با دشمن با رأي خويش بيعتي پولادين ساختند و بر وفاي اين بيعت، اسماعيل خويش را به كشتارگاه فرستادند و با ديدن اجساد مطهر شهيد خويش، سر بر سجده شكر گذاشتند و با صفاي باطن بر حسين عليه السلام سلام فرستادند و شرمگين با زينب عليه السلام سخن گفتند كه آنان يك يا دو عزيز بيشتر به مسلخ عشق نفرستاده بودند و او در يك نيمروز ناظر شهادت دو پسر و هفت برادر و پنج برادرزاده بود و پس از زجر ديدن كشته شريفترين مخلوقات در جهان هستي، بزرگترين حامي اسيران نيز بود. زنان اين امت با ياد عاشورا با تمام توان در حمايت از انقلاب اسلامي كوشيدند چرا كه عمري را خطاب به عاشورائيان گفته بودند كه «ياليتني كنت معكم فأفوز فوزاً عظيما» و حال صحنۀ اثبات و صداقت در اين ادعا فرا رسيده بود، تلاش براي سرنگوني طاغوت دوهزاروپانصد ساله، دفاع از آرمانهاي انقلاب، مقابله با تفكرات الحادي ...وجلوه هايي از اين فداكاريها بود. آنان با زبان و قلم، در روشنگري اذهان كوشيدند و مردان را در رزم با دشمن تشجيع نمودند، آنان با تشويق مردان براي حضور در جبهه ها و حمايت مادي از رزمندگان، امدادرساني و خدمات جبهه،مداواي مجروحان جنگ، صبر جميل آنها به عنوان خانواده هاي شهدا، معلولان، مفقودان و اسيران، ياور خانواده هاي شهدا و جانبازان و مسئوليت حفاظت از خانه و خانواده را در غياب همسر رزمنده ومسئوليتهاي ديگر را بر عهده گرفتند. در چند سال اخير همواره بر حضور زنان به عنوان قشري فعال و صاحب انديشه در تمام عرصه هاي اجتماعي و فرهنگي تأكيد شده است و در نتيجه آن وضعيتي پديد آمد كه در نگرش جامعه نسبت به زن تحولي شگرف ايجاد كرده است و بسياري از حقوقي كه زن از آن محروم شده بود به وي برگرداند و زن را از قهقراي انزوا به اريكه اعتبار، ارتقاء بخشيد. بسياري از صاحبنظران معتقدند بخش اعظم مديريتها و مسئوليتها در سطح كلان در سال هاي آتي در دست زنان خواهد بود و اين ممكن نمي شود جزء با همت و تلاش زنان سخت كوش و ايثارگر كه با وجود محدوديت ها دلسرد نشده و از پا ننشسته اند، (در اين ميان رسانه ها يكي از ابزارهاي مهم براي فرهنگ سازي و نفوذ انديشه ها در جوامع مختلف به شمار مي روند). از اين روست كه در طول ساليان، بسياري از زنان دريافته اند كه براي حفظ جايگاه خويش و بروز قابليت هايشان راهي جز ورود به ميدان هاي اجتماعي فرهنگي ندارند. (محسنيان راد، زن در منظر مطبوعات، 1378) هدف كلي: بررسي راهبردهاي حضور زن ايثارگر در اجتماع و تأثير اجتماعي و فرهنگي آن اهداف ويژه ـ بررسي راهبرد فرهنگي حضور زنان ايثارگر. ـ بررسي راهبرد اجتماعي حضور زنان ايثارگر. ـ بررسي راهبرد اقتصادي حضور زنان ايثارگر. ـ بررسي راهبرد سياسي حضور زنان ايثارگر. برنامه و طرح ها (استراتژي ها) ـ توجه به امور معنوي. ـ حفظ حجاب و عفت. ـ توجه به ابعاد نيازهاي زنان. ـ توانمندسازي زنان ايثارگر. ـ خودباوري زنان ايثارگر. ـ تقويت هويت خانواده بر اساس مباني اسلام. روش تحقيق: اين تحقيق از نوع تحقيق توصيفي است و با استفاده از روش كتابخانه اي اِسناد و اطلاعات جمع آوري گرديد و مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. ابزار جمع آوري داده ها با استفاده از كتابخانه، CD، اينترنت، اطلاعات جمع آوري شده است. پيشينه پژوهش فاطمه صفري در پژوهشي با عنوان الگوي اجتماعي و جايگاه نقش زنان مسلمان در جامعه براساس ديدگاههاي حضرت امام(ره) به ابعاد مختلف نقش زنان پرداخته است. وي جهان بيني توحيدي و گستره نظري اسلام را تعيين كننده مدل اجتماعي پايگاه و نقش زنان در جامعه اسلامي تلقي مي كرده. در اين پژوهش براي شناخت مدل اجتماعي نقش و پايگاه زن مسلمان در جامعه اسلامي براساس ديدگاه هاي حضرت امام، تاكيد شده است. تحليل متن به عنوان روش اين بررسي انتخاب شد. خانم صفري به بيان مفروضاتي پرداخته اند از جمله مدل اجتماعي نقش و پايگاه زنان مسلمان در جامعه اسلامي، بدل اجتماعي نقش و پايگاه زنان در جوامع غير اسلامي بطور اعم و در جوامع غربي امروز به طور اخص متفاوت و مغاير است. تحقيق ديگري در اين زمينه خانم طاهره طهماسبي گنجوري در زمينه مشاركت سياسي در دوران دفاع مقدس و شرايط كنوني پرداخته است. همچنين ضروري است زنان نيز در اين مقطع زماني، توانايي هاي خودرا باور كنند وبه خود بقبولانند كه مي توانند و بايد در تصميم گيري هاي مربوط به جامعه و كشور خود سهيم بوده و بر روند مسائل سياسي جامعه خويش تأثير مثبت و مؤثر بگذارند، همان گونه كه در جريان وقوع انقلاب اسلامي و در زمان دفاع مقدس حضوري چشم گير و مؤثر داشتند. ابعاد حضور زنان ايثارگر 1. بُعد فرهنگي ـ آموزشي زنان ايثارگر با توجه به جايگاه اجتماعي خاصي كه دارند و به دليل نقش بارز و مشخصي كه سالها در تربيت و رشد فكري كودكان يعني انسانهاي كامل سال هاي بعد دارند از جمله مهمترين عوامل منتقل كننده فرهنگ و يا به عبارتي آفرينش انگاره هاي فرهنگي هستند. به واسطه اين قشر است كه بسياري از سنتها و آميزه هاي فرهنگي و اجتماعي و حتي فردي حفظ مي شود و به نسل بعد منتقل مي گردد و يا در اثر ناديده انگاشتن و يا كم اهميت جلوه دادن آن از سوي ايشان كم رنگ شده و يا به كلي از بين مي رود. زنان ايثارگر مي توانند تأثير شگرفي در ساختار و نظام فكري و فرهنگي حاكم بر يك جامعه داشته باشند. يكي از راهكارهاي مهم فراهم آوردن زمينه هر چه بيشتر حضور زنان در حطيه آموزش است. از نظر امام خميني(ره) علم نيز مانند تقوي به هيچ فردي انحصار ندارد، علم از آن همه است و كوشش براي رسيدن به علم با حفظ موازين شرعي وظيفه همه زنان و مردان است. اشتغال زنان به تعليم و تربيت در سطوح مختلف از سوي حضرت امام(ره) مورد تأييد و تأكيد قرار گرفته است. از ديدگاه امام(ره) تعليم و تعلم زنان و دختران به شيوه اسلامي و انساني اگر تحقق يابد منجر به تحول روحي آنان در ابعاد انساني و اسلامي مي گردد. تأثير اين امر در دو سطح فردي و اجتماعي قابل تأمل است، منزلت علمي و فرهنگي زنان مي تواند به تمام فعاليت ها و نقش هاي آنان و نيز به فعاليت فرزندان و مردان آنان معنايي بيشتر و ارزشمندتري ببخشد. (زن در منظر مطبوعات (5) ، 1378). توانمندي انسان از طريق آموزش ميسر است و ايجاد زمينه هاي مساعد براي رشد زنان و بروز توانمنديها و استعدادهاي آنان مسلماً از وظيفه دولتها و حكومت هاست. آموزش به عنوان كليدي ترين عنصر توسعه فرآيندهاي فرهنگي، اجتماعي، سياسي و اقتصادي هر كشوري محسوب مي شود. توسعه آموزش شرايط حضور روزافزون زنان با مهارت را در بخشهاي مختلف با هم فراهم كرده به نحوي كه آنان نيز با خودباوري توانسته اند نگرش جامعه را نسبت به توانائيهاي زنان تغيير و نشان دهند كه اين امر بدون توجه به زنان ايثارگر امكان پذير نخواهد بود. يكي از مهمترين شاخصه هاي توسعه آموزش زنان است، آموزش نه تنها حق مسلم آنان است بلكه ابزاري جهت توانمند ساختن آنها در ابعاد مختلف زندگي فردي و اجتماعي است. توانا سازي در اينجا به معني غلبه بر موانع پيشرفت و خصوصاً غلبه بر نابرابريهاست. انسانها در پرتو آموزش است كه متحول مي شوند و در غالب فرهنگ و فلسفه و حياتي كه به آن معتقدند استحكام رواني، شخصيتي و اجتماعي پيدا مي كنند. آموزش از اساسيترين راههاي انتقال دانش است. از اين رو هر جا آموزش نباشد يا اگر باشد به نحو صحيح و دقيق نباشد تجارت تمدني و علمي به صورت منظم تداوم نخواهد يافت. منظور از آموزش زنان، تنها انتقال معلومات و اطلاعات به آنها نيست، بلكه ايجاد توانمندي در زمينه به كارگيري اين اطلاعات و تقويت قدرت تفكر و دخالت در تصميم گيري هاي مهم و سرنوشت ساز فرهنگي اجتماعي و سياسي جامعه مورد نظر است. در فرهنگ ديني ما آموزش و يادگيري منحصر به جنس خاص نيست و تمام انسانها، اعم از زن و مرد را در هر موقعيت اجتماعي، مرتبه شغلي و وضعيت اقتصادي در برمي گيرد. زنان ايثارگر در جامعه كنوني، براي نقش آفريني بهتر، در مراحل گوناگون زندگي خانوادگي در نقش هاي همسري و مادري و روابط اجتماعي با ديگر افراد جامعه نيازمند كسب مهارت هاي لازم نظري و فني مي باشند. (دفتر امور زنان، 76) آموزش و مشاركت به عنوان مهمترين و ضروري ترين شاخص هاي تواناسازي زنان در تمام زمينه هاست. توسعه در زمينه هاي اقتصادي، اجتماعي و ... به عنوان يك فرايند تغييرات اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي در محيط كه شامل بهبود و افزايش اشتغال و تأمين درآمد، تأمين حداقل قابل قبول سطح تغذيه، مسكن، آموزش و پرورش و بهداشت مي باشد. هدف نهايي توسعه منابع انساني است (فصلنامه، 1379). 2. بٌعد اجتماعي: زنان ايثارگر نه تنها در صحنه هاي مختلف اجتماعي ـ سياسي حضوري فعالانه دارند بلكه در كليه امور اجتماعي پيشقدم و پيشتاز هستند. و به اين ترتيب از نقش بالاتري در جامعه برخوردار هستند، مضامين تشكيل دهنده معرفهاي مربوط به پيشقدمي زنان ايثارگر در كليه امور اجتماعي به شرح ذيل است. ـ زنان ايثارگر در انقلاب اسلامي پيشقدم بوده و نقش اول را در حصول پيروزي داشته اند. ـ زنان ايثارگر به دليل تربيت قشرهاي فعال در دامن خود علاوه بر فعال بودن خودشان از نقش بالاتري در جامعه برخوردار هستند. ـ زنان ايثارگر به دليل تقويت روحيه مردان و تشجيع نمودن آنان در كليه امور از نقش بالاتري در جامعه برخوردار هستند. ـ يكي از جلوه هاي حضور زنان ايثارگر در عرصه اجتماعي اشتغال آنان مي باشد. در چند سال اخير همواره بر حضور زنان به عنوان قشري فعال و صاحب انديشه در تمام عرصه هاي اجتماعي تأكيد شده است در نتيجه ي آن وضعيتي پديد آمده كه در نگرش جامعه نسبت به زن تحولي شگرف به وجود آمده و بسياري از حقوقي كه زن از آن محروم شده بود به وي برگرداند و زن را از قهقرا و انزوا به اريكه اعتبار ارتقا بخشيد. يك زن شاغل با داشتن هدف از خانه بيرون مي رود و در اجتماع مي تواند آگاهانه مشكلات خود را حل نمايد. امروز زنان جامعه ما با الگوپذيري از تفكر، روش، منش و خصوصيات اخلاقي حضرت فاطمه(س) در عرصه هاي فرهنگي اجتماعي حضوري فعال و نقشي كليدي دارد. 3. بٌعد اقتصادي زنان ياريگر فعال و خستگي ناپذير اقتصاد هر كشوري محسوب مي شوند. در كشورهايي كه حضور زنان در فعاليت هاي اقتصادي كم رنگ تر شده است دستيابي به موقعيت اقتصادي بسيار دشوار يا غيرممكن است. بنابراين هر نهضتي كه بخواهد رفاه اجتماعي و نظم اقتصادي را توسعه دهد ناگزير است كه از توجه به همكاري نيمي از جمعيت جامعه (زنان) بهره مند گردد. با توجه به مشاركت زنان، نقش آنان در نيروي كار در بعضي از بخشها افزايش پيدا كرده است آمارها حاكي از آن است كه بيش از 80% از زنان در بخش هاي آموزشي و بهداشتي مشغول به كار هستند و تراكم كاري زنان در بخش دولتي بيش از بخش غير دولتي است. با توجه به رشد صعودي زنان در آموزش عالي مي توان اذعان نمود كه فرصت هاي شغلي مناسب براي زنان در همه بخشها فراهم نشده است. بنابراين سياستگذاران و تصميم گيرندگان بايستي خط مشي هاي مناسب جهت تعادل در وضعيت كاري زنان اتخاذ نمايد. به نحوي كه زنان بتوانند به صورت متعادل تري در بخش هاي صنعت، خدمات و توليدات حضور فعال داشته باشند. همچنين ايجاد زمينه لازم جهت تشويق و ترغيب زنان ايثارگر در تعاونيها و مشاور غير دولتي و تشكيل NCO ها قابل توجه و تأمل است. 4. بٌعد سياسي حضرت امام خميني (ره) مي فرمايند «زنان بايد در مقدرات اساسي مملكت دخالت كنند». اين جمله فراز بسيار رفيع و شكوهمندي را از تكليف زن مسلمان در تعيين سرنوشت سياسي خود در جامعه را بيان مي كند. به لحاظ علمي و به لحاظ بستر مناسب براي اين كار، با توجه به اين كه قانون اساسي نيز به صراحت، دولت را براي فراهم كردن زمينه مشاركت زنان مؤظف مي كند، گامها و عرصه هاي جديدي براي مشاركت زنان باز شده است. در ارتباط با حضور سياسي نيز قطعاً عرصه هاي مختلفي براي فعاليت سياسي زنان وجود دارد (شجاعي، زهرا، 1383). 5. بٌعد فن آوري اطلاعات و ارتباطات جامعه اطلاعاتي يك مفهوم نسبتاً جديداست جامعه اطلاعاتي پديده اي است كه در هر بخش از زندگي افراد نفوذ پيدا كرده است و بر تك تك سلولهاي جامعه و به هر بخشي از آن اثر گذاشته است. سرعامل دانش و اطلاعات، تكثير فن آوري ارتباطات و اطلاعات و دستيابي به آن و استفاده از آن تشكيل دهنده بناي جامعه اطلاعاتي است. فن آوري اطلاعات و ارتباطات به عنوان توانا ساز قدرتمندي براي اهداف توسعه شناخته شده اند. اين فن آوري تواناسازي در ايجاد شبكه هايند. بنابراين به كساني كه به اين شبكه ها دسترسي دارند و مي توانند به طور گسترده اي از مزاياي آن استفاده كنند با افزايش استفاده از دستاوردها افزايش مي يابند. حضور زنان ايثارگر در فن آوري امروز را نبايد ناديده گرفت چون در آينده ارزشمندترين گنجينه محسوب مي شود. و جوامعي كه به اين مورد توجه كرده اند. از جوامع ديگر پيشرفت بيشتري داشته اند (خزايي، 1384). فن آوري در كشورهاي در حال توسعه مانند ايران از حساسيت خاصي برخوردار است زيرا عوامل پيچيده فرهنگي، اجتماعي، فني و سياسي كه در فرآيند انتقال تكنولوژي از يك كشور به كشور ديگر مطرح است پديده انتقال را دچار مشكل مي سازد. زن امروزه در سه قلمرو اصلي نياز به شناخت ماهيت اصلي خويش دارد. 1 ـ در قلمرو تكامل انساني خود. 2 ـ در قلمرو تكامل زندگي خانوادگي. 3 ـ در قلمرو تكامل حركت اجتماعي، فرهنگي و سياسي. با توجه به اهميت حضور زنان به نقش مؤثر آنان در تكنولوژي بايد به نقش زنان در اشتغال و مشاركت جامعه توجه داشت. (خدابخشي، 1384). (احمدنيا، فصلنامه زن فرزانه، 1383). 6. بعد مديريت خانواده يكي از اساسي ترين نهادهاي اجتماعي، نهاد خانواده مي باشد. با مطالعه علمي اين نهاد، در مي يابيم، خانواده يك سازمان خاص با نيازهاي مخصوص خود مي باشد؛ شخصي كه سازمان خانواده را مورد شناسايي، نيازسنجي، الگودهي رفتاري، برنامه ريزي، نظارت و راهنمايي قرار مي دهد، در اصل، مديريت اين نهاد را به عهده گرفته است. از نظر تاريخچه اي مديريت خانواده پيوسته وجود داشته است؛ چه در دوران پيش از صنعتي شدن جوامع كه زن نيروي بهره ور، كارآمد، توليد كننده، صنعت گر و داراي كاركردهايي چون كاركرد زايش، تربيتي، بهداشت و درماني و غيره بود و چه در دوره هاي آخر. در اين راستا، هر كشوري كه با برنامه ريزي علمي ـ آموزشي دقيقتري، توانست، راه به اين مسير بگشايد. بيشتر از ساير كشورها توانست، مديريت را به عنوان يك علم وارد خانواده نموده و از آن استفاده لازم را ببرد. توسعه، مشاركت زنان در فرآيند توسعه ملي بيشتر فراهم كرده است. (روزنامه همشهري ، 79). 7. بٌعد تأمين امنيت ملي زن در خانواده نقش مربي و الگودهنده را داراست و اگر اين روحيه، ابتدا در كانون خانواده پرورش يابد مسلماً در جامعه نيز اثر مثبتي بر جا گذاشته و از تنش ها خواهد كاست. ما تا زماني كه ازخودخواهي ها، منيت ها دست برنداريم، نمي توانيم با مشكلات مقابله كنيم. نقش زنان در تأمين وحدت و امنيت به گونه اي است كه زنان در خانواده نقش محوري و بنيادي دارند. در اجتماع هم بيش از مردان مي توانند نقش آفرين بوده و با القاي روح وحدت و روحيه دلسوزي و مطرح كردن دردها و انتقاد، بدون غرض گامي در جهت حفظ امنيت كشور بردارد. آن گونه كه زنان انقلاب نقش تعيين كننده داشتند، اكنون در مرحله سازندگي نيز مي توانند سهمي اساسي را داشته باشند. زنان به علت عاطفي بودن بهتر مي توانند در رفع موانع و مشكلات در سر راه امنيت ملي بكوشند چرا كه دلسوزي و دل نگراني هايشان براي خانواده بزرگ اجتماع بيشتر خواهد بود (توانا علمي، فاطمه، خراسان، 1379). 8. بٌعد بهداشت رواني اصولاً زنان به عنوان مدير در خانه اداره كليه امور منزل را به عهده دارند ولي اگر زن خود را تنها احساس كند دچار استرس و اضطراب خواهد شد. از آنجائي كه ميزان بار عاطفي زن بيشتر از مرد است او را در برابر استرسها و فشارهاي عصبي از لحاظ بهداشت رواني آسيب پذيرتر مي كند. زن خودش را به خانواده و بخصوص فرزند بيشتر وابسته مي داند به همين دليل بهداشت رواني او نسبت به مرد بيشتر به خطر مي افتد. به طور كلي زنان نياز عاطفي بيشتري دارند و براي حفظ بهداشت رواني زنان بخصوص زنان ايثارگر بايستي تدابيري انديشيده شود. مي توان بهداشت رواني زنها را به سه جنبه تقسيم كرد. ـ جنبه فردي كه به عهده خود زن است و بايد خود را از فشارهاي عصبي كه در اطرافش هستند مصون كند. ـ جنبه خانوادگي كه به عهده شوهر و فرزندان است. آنها بايد مادر خانه را در حل مسائل و مشكلات و ايجاد آرامش روحي ياري دهند. ـ جنبه اجتماعي كه به عهده برنامه ريزان اجتماعي براي حفظ بهداشت رواني زن است. آنها بايد بدانند زن هم عضوي از جامعه است و به او بها دهند. حفظ بهداشت رواني زنان ايثارگر و فراهم آوردن شرايط سلامت رواني و رفتار در خانواده نقش اساسي دارند. چرا كه خانواده كوچكترين واحد جامعه است و هر گونه پيامدي در خانواده به جامعه برمي گردد. بنابراين بايستي به بهداشت رواني زنان توجه لازم مبذول شود. (اقدسي، زن در منظر مطبوعات، 1378). 9. بٌعد پژوهشي فراگير شدن بحث پژوهش زنان بخصوص در سال هاي اخير نشان ديگريست از كيفيت ارتقاي علمي زنان كشورمان مي باشد. امروزه سيماي زنان ايراني از منظر شاخص هاي اساسي علم مورد توجه انديشمندان بخصوص فرهيختگان زن كشور قرار گرفته است. نقش زنان در امر پژوهشهاي نظري، كاربردي در ابعاد و سطوح مختلف بر هيچ كس پوشيده نيست. پژوهش، بنيان دانش است و پژوهشگران، بنيانگذار دانايي، زن بنيان خانواده است و زن پژوهش گر بنيانگذار خانواده خود توسعه يافته. (عريان، 1384). خلاصه و نتيجه گيري: زنان نيمي از پيكره جامعه را تشكيل مي دهند، هر نهضتي كه بخواهد رفاه اجتماعي و فرهنگي را توسعه دهد ناگزير است كه از توجه و همكاري نيمي از جمعيت جامعه (زنان) بهره مند شوند. با عنايت به حضور همه جانبه زنان ايثارگر در شكل گيري انقلاب و حفظ دستاوردهاي آن توجه به حضور چشمگير آنان در عرصه هاي مختلف در راستاي توسعه و تعالي جامعه ضروري به نظر مي رسد پس بايستي شرايط و بستر لازم را جهت مشاركت آنان فراهم نمود و آن مستلزم اين است كه سياستگذاران و دست اندركاران از طريق رفع نارسائيهاي حقوقي و مدني درباب زنان، اصلاح قوانين شغلي و نظارت بر حسن اجراي آن و دادن فرصتهاي شغلي برابر، رفع تبعيض در سطوح سازماني، آموزش هاي متناسب جهت بالا بردن دانش و سطح مهارت آنان، ايجاد انگيزه كاري، هماهنگي و همكاري با سازمانهاي غيردولتي، كارآفريني، مشاركت سياسي، ايجاد امنيت رواني و ... زمينه لازم را فراهم نمود. همچنين از طريق بالا بردن معيارهاي كنترل: مشاركت، برابري، استرس، آگاهي، رفاه، ايجاد و توسعه ظرفيت زنان براي استفاده از فن آوري به توانمندسازي زنان ايثارگر پرداخت و شرايط را جهت حضور آنان در زمينه هاي مختلف بوجود آورد. در هر حال اميد است كه روز به روز بر آگاهي زنان افزوده شود و مقام رفيع زن هم در عرصه هاي مختلف و هم در مقام مادر و همسر بودن بر جامعه، آشكار شود. راهبردهاي حضور زنان 1.توجه به امور فرهنگي. 2.تقويت مباني اعتقادي و فرهنگي. 3.تلاش در جهت حفظ هويت خانواده. 4.الگوسازي از ائمه معصومين. 5.نقش زنان در انتقال فرهنگ عاشورايي. 6.توانمندسازي زنان در زمينه هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، سياسي كه مستلزم شناسايي استعدادها و توانمنديهاي آنان در حيطه هاي مختلف است از جمله آموزش در جهت بالندگي. 7.تقويت هويت خانواده و مديريت خانواده توسط زنان ايثارگر. 8.تربيت فرزندان براساس مبناي اسلامي. 9.تربيت فرزندان و آشنا ساختن آنها با ارزش ها. 10.نقش زنان در فن آوري اطلاعات و ارتباطات و آماده سازي آنها جهت حضور در جامعه اطلاعاتي. 11.نقش سياسي ودفاعي زنان براساس الگوي اسوه بانوان جهان اسلام حضرت فاطمه(س). 12.توجه به ابعاد جسمي ـ فطري زنان. 13.پرورش منابع انساني در مورد كارآيي نيروهاي زن. 14.آموزش زنان جهت خود اشتغالي و استقلال. 15.تقويت روحي زنان در مواجه با مشكلات خانوادگي، فرهنگي ـ اقتصادي. 16.تشويق و ترغيب زنان ايثارگر به مشاركت در فعاليت هاي اجتماعي ـ فرهنگي و ارتقاي سطح علمي و فرهنگي آنها. 17.شناساندن اهميت مقام زنان ايثارگر در جامعه به عنوان نيروي انساني مفيد و با ارزش. 18.ايجاد روحيه تعاون و همكاري و نيز سازندگي و نوآوري. 19.ايجاد اشتغال و كمك به اقتصاد خانواده توسط زنان ايثارگر. 20.ايجاد فرهنگ كارآفريني در زنان ايثارگر. 21.ايجاد فضاي سالم و شاد در زنان. 22.ارتقاي سطح بهداشت و حقوق زنان ايثارگر. 23.ايجاد ارتباط زنان ايثارگر با سازمان هاي دولتي و غيردولتي در جهت بهره گيري از تجربيات آنان. 24.تلاش در جهت افزايش آگاهيهاي عمومي زنان. 25.به كارگيري زنان در سطوح تصميم گيري. 26.تلاش در جهت رفع نيازمنديهاي زنان ايثارگر به منظور حضور همه جانبه آنها در سطح جامعه. 27.ايجاد زمينه و سازوكار لازم جهت حمايت از زنان ايثارگر در ساختار سازمانهاي دولتي و غيردولتي. 28.فراهم آوردن زمينه مناسب جهت حضور بيشتر زنان در عرصه هاي هنري- ورزشي. منابع: 1)صفري، فاطمه «الگوي اجتماعي و پايگاه و نقش زن مسلمان در جامعه اسلامي» نقش رويدار، پائيز 1374. 2)دفتر امور زنان «زن در منظر مطبوعات» (5) اسفند 1378. 3)محسنيان راد، «افق هاي روشن براي حضور زنان در عرصه اطلاع رساني، زن در منظر مطبوعات» (5)، دفتر امور زنان، واحد فرهنگي، اسفند 1378). 4)«زن در منظر مطبوعات»(5)، دفتر امور زنان، 1378. 5)دفتر امور زنان،«شاخص هاي اجتماعي - اقتصادي زنان در جمهوري اسلامي ايران»، 1376. 6)فصلنامه مسكن و انقلاب، بهار1379. 7)شجاعي، زهرا، روزنامه كار و كارگر، 1381. 8)توانا علمي- فاطمه، خراسان، 1379. 9)احمدنيا، شيرين، «زن فرزانه»، ويژه مطالعات جنسيتي فن آوري، اطلاعات و جنسيت، فصلنامه مؤسسه مطالعات و تحقيقات زنان سال اول - شماره 1- 1383. 10)خدابخشي، نسرين «اثربخشي حضور زنان در تكنولوژي» مجموعه مقالات اولين همايش زن ايراني و پژوهش، مشهد 1384. 11)عريان، شهربانو «زن و پژوهش در علوم پايه»، مجموعه مقالات اولين همايش زن ايراني و پژوهش، مشهد، 1384. 12)اسماعيل نيا، محمود «جامعه اطلاعاتي در آئينه پژوهش»، كميسيون ملي يونسكو و دبيرخانه عالي اطلاع رساني، 1384. 13)اسلام پناه، گلتاج، «نقش زنان در آموزش عالي»، مجموعه مقالات همايش ملي زن ايراني، اهواز، 1383. 14)شجاعي، زهرا، «سرمايه انساني توسعه را شتاب مي دهد» براي زنان فردا، جلد اول، تهران، انتشارات سوره مهر. 15)صليبي، ژاسنت «زن، سواد، توسعه» فصلنامه فرهنگ، شماره 22. 16)مظفري، بهجت اله ملوك، «نگرشي جهاني در وضعيت زنان» مجلۀ تحول اداري، دوره چهارم، شماره 12. * دكتر مريم اسلام پناه  * نسرين چراغي