عمليات نيمروز روي آب‌هاي سرد اروند

به گزارش نوید شاهد، 1365 سال سرنوشت جنگ نامگذاري شده بود. سالي كه بايد مشخص مي‌شد جنگي كه از شش سال قبل با شدت تمام آغاز شده است، چه سرنوشتي خواهد يافت. از سال 1362 كه عمليات سالانه بزرگ در دستور كار فرماندهان ايراني قرار گرفت تا با كسب يك پيروزي بزرگ، عراق و مجامع بين‌المللي وادار به پذيرش شروط ايران شوند، هيچ عملياتي آنطور كه بايد پيش نرفت جز والفجر8 در بهمن ماه 1364 كه تا حد زيادي توقعات فرماندهان را تأمين كرد. فاو تصرف شد و غير از كانال ام القصر، دسترسي عراق به خليج فارس و آب‌هاي آزاد قطع شد.
به نوعي مي‌توان گفت موفقيت والفجر8 بود كه باعث شد 1365 را به عنوان سال سرنوشت‌ساز تعيين كنيم. اگر ايران مي‌توانست متصرفات فاو را تكميل كند و خود را به بصره برساند، عراق را نه تنها از آب‌هاي آزاد كه از منابع نفتي جنوب كشورش نيز محروم مي‌كرد. آن وقت شايد جاي شكي باقي نمي‌ماند كه صدام وادار به تسليم شود.
 تمهيدات طرفين
در آن سوي مرزها و از ديد مجامع جهاني نيز والفجر8 نقطه عطفي در جنگ بود. خبرگزاري رويترز به نقل از كارشناسان سياسي و نظامي در خليج‌فارس نوشته بود: «حملات موفقيت‌آميز ايران به عراق براي اولين بار به ايران امتياز نظامي بخشيده است و مي‌تواند نقطه عطفي در تاريخ جنگ خليج‌فارس باشد.» نشريه آبزرور چاپ انگليس نيز آورده بود:« به ‌رغم آنچه اوايل در مورد تاكتيك‌هاي خام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي گفته مي‌شد، اين نيرو موفق به كسب پيروزي‌ها و پيشرفت‌هايي شده است كه فرماندهان نظامي، رسيدن به آن را غيرممكن مي‌دانست.»
حالا كه نشانه‌هاي شكست در ارتش بعث ظاهر شده بود، دو طرف درگيري تمهيدات و تصميم‌هاي خود را داشتند. عراق كه تسليحات مدرن‌تري از غرب و خصوصاً فرانسه دريافت كرده بود، اعلام كرد مي‌تواند اهداف دورتري را در عمق خاك ايران بمباران كند، اين حرف به معني كشاندن جنگ به مراكز اقتصادي ايران بود تا تنها ميادين نبرد، تعيين كننده جنگ نباشند.
حمله عراق به هواپيماي مسافربري حامل شهيد محلاتي و جمعي ازمسئولان در تاريخ اسفند ماه 1364، بمباران شيميايي مهران، صالح آباد و امير‌آباد، به وسيله هواپيما‏هاي عراقي در ارديبهشت ماه 1365، نخستين حمله هوايي عراق به جزيره سيري، دومين پايانه نفتي مهم ايران در خليج فارس در مرداد ماه 1365 و... از جمله اقدامات عراق براي ضربه زدن به پشت جبهه رزمندگان ايران بود. همين طور اين كشور استراتژي دفاع متحرك را در جبهه‌ها به اجرا گذاشت تا با انجام عمليات محدود اما سريع، از اجتماع نيروهاي ايران در يك يا چند نقطه و انجام عمليات بزرگ جلوگيري كند.
 250 گردان رزمي
در اين طرف هم ايران برنامه‌هاي خودش را داشت. قرار بود عمليات بزرگي طراحي شود كه كار جنگ را يكسره كند. البته پيش از سال 65 هم سپاه طرح‌هايي براي يكسره كردن جنگ داشت كه مورد موافقت سياسيون قرار نگرفته بود. طبق گفته سردار احمد غلام‌پور صبح روز هشتم خردادماه 1364، پيش از آنكه عمليات والفجر8 انجام گيرد، ايشان همراه جمعي از فرماندهان سپاه به نهاد رياست جمهوري مي‌روند تا با مقام معظم رهبري به عنوان رئيس‌جمهور وقت و مرحوم هاشمي به عنوان فرمانده جنگ در خصوص طرح تشكيل 500 گردان براي عمليات آتي صحبت كنند. طبق گفته غلامپور در آن جلسه آقاي هاشمي با اين طرح مخالفت مي‌كنند و مي‌گويند:« من بند پوتين اين تعداد نيرو را هم نمي‌توانم تأمين كنم.» سپس اوقات تلخي پيش مي‌آيد و جلسه بدون نتيجه پايان مي‌يابد.
اما با انجام عمليات والفجر8 و پيروزي در آن تأمين بخشي از نيازمندي‌هاي فرماندهان از طرف سياسيون با جديت بيشتري مدنظر قرار گرفت. چنانچه طبق نوشته سردار حسين علايي در كتاب «روند جنگ ايران و عراق (جلد دوم)‌» در برنامه‌ريزي عمليات كربلاي4 تصور اين بود كه يك عمليات گسترده و مؤثر مي‌تواند سرنوشت‌ساز باشد و دولت عراق را به پذيرش شرايط ايران براي پايان جنگ وادارد. از همين رو براي انجام عمليات كربلاي4 حدود 250 گردان در نظر گرفته شده بود. در صورتي كه عمليات بزرگ پيش از آن نهايتاً با 150 گردان انجام مي‌گرفت.
 عدم رعايت اصول حفاظتي
اولين و قابل توجه‌ترين نكته‌اي كه در باره كربلاي4 براي شنونده نام اين عمليات پيش مي‌آيد، موضوع لو رفتن آن است. تأكيد عمده كارشناسان اين است كه اصول حفاظت اطلاعات در كربلاي4 به شكل شايسته‌اي رعايت نمي‌شد. اين امر در سطوح مختلفي رخ مي‌داد. در خطبه‌هاي نماز جمعه، يكي از خطيبان اعلام كرده بود كه در عمليات آتي كار صدام را يكسره خواهيم كرد! نظير چنين اظهارنظرهايي از تريبون‌هاي ديگر هم به اشكال مختلف بيان شده بود. صداوسيما نيز تبليغات زيادي براي اعزام نيرو به جبهه‌ها براي عمليات بزرگ آينده انجام مي‌داد.
تشكيل سپاه محمد رسول الله(ص) و رژه عظيم آن در استاديوم آزادي كه به تاريخ 12 آذر 1365 انجام گرفت، به وضوح اعلام كرد كه به حتم در زمستان 65 عراق بايد خودش را آماده انجام عمليات عظيمي از سوي ايران كند. حجت‌الاسلام سعيدي نماينده رهبري در سپاه در اين خصوص مي‌گويد: آنقدر نيرو در جبهه جنوب تجمع كرده بود كه گمان مي‌كردي رزمنده‌ها دارند در خرمشهر رژه مي‌روند.
در خطوط مقدم نيز رعايت موارد حفاظتي در مقايسه با والفجر8 با كاستي‌هاي بسياري مواجه بود. در عمليات والفجر8 حفاظت اطلاعات به قدري قوي عمل كرد كه خط مقدم دشمن در غافلگيري محض عراقي‌ها فتح شد و بخش عمده پيروزي در فاو را رعايت اصول حفاظتي مي‌دانند. اكنون نيز سالروز آغاز والفجر8 به عنوان روز حفاظت و اطلاعات سپاه نامگذاري شده است. اما در كربلاي4 اصول حفاظتي به خوبي رعايت نمي‌شد.
  هوشياري دشمن
امريكايي‌ها در كربلاي4 براي عراق سنگ تمام گذاشتند. اولين گزارش سپاه در مورد چگونگي لو رفتن عمليات، به نقش آواكس‌هاي امريكايي اشاره داشت. گزارش هايي كه امروز نيز به آن استناد مي‌شود. در واقع امريكايي‌ها از اسفندماه 1360 و با آغاز دور پيروزي‌هاي ايران در جبهه‌هاي جنگ همكاري‌هاي خود را با بغداد شروع مي‌كنند. اين همكاري‌هاي اطلاعاتي در جريان عمليات كربلاي4 به نهايت مي‌رسد. چنانچه وفيق سامرايي از افسران ارشد اطلاعاتي عراق در كتاب ويراني دروازه‌هاي شرقي نوشته بود كه تصاوير ماهواره‌اي امريكايي‌ها حتي چهره نيروهاي آموزشي ايران در پادگان‌هاي‌شان را نشان مي‌داد. جلال طالباني رئيس‌جمهور سابق عراق نيز از قول سامرايي گفته بود كه كمك‌هاي اطلاعاتي امريكا در كربلاي4 به اوج خود رسيده بود.
در واقع هوشياري دشمن از عوامل اصلي عدم الفتح كربلاي4 است. در كتاب روند جنگ ايران و عراق مي‌خوانيم:« در شرايطي كه ايران در حال آماده شدن براي عمليات كربلاي4 بود، فرماندهان ارتش بعث پس از اجراي يك بازرسي ميداني در  آذر 1365 از خطوط مقدم جبهه در اروند رود، امكان عبور رزمندگان اسلام از اروندرود را منتفي ندانستند... از سوي ديگر براي ستاد ارتش عراق تا حدود زيادي منطقه و زمان عمليات كربلاي4 نيز مشخص بود.»
 نقش مخرب ستون پنجم
نقش جاسوس‌ها و عوامل نفوذي را نيز نبايد در مورد سرنوشت كربلاي4 از نظر دور بداريم. سرلشكر رحيم صفوي در اين خصوص گفته بود كه عمليات توسط فرد خبيثي كه بعدها پناهنده شد لو رفته است. سخنان شهيد احمد سوداگر هم جالب توجه است. وي گفته بود:
«‌من  حين عمليات كربلاي5 كالكي را از  سنگرهاي دشمن در جزيره بوارين پيدا كردم و نشان فرمانده سپاه دادم و گفتم اين كالك، نقشه عمليات خودمان و مربوط به طرح عملياتي كربلاي4 است كه به زبان عربي نوشته شده است. در آن هنگام يكي از كالك‌هاي خودمان نيز همراهم بود و آن را در كنار كالك پيدا شده گذاشتم و ديدم بسيار شبيه به همه هستند. در آن كالك نام همه لشكرها و يگان‌هاي عمل كننده سپاه در عمليات كربلاي4 نوشته شده بود!»
 حساسيت در جبهه ايران
پيش از شروع كربلاي4 در خصوص امكان لو رفتن آن در جبهه ايران حساسيت‌هايي ايجاد شده بود. دو هفته پيش از آغاز عمليات، نيروهاي قرارگاه خاتم‌الانبيا كه در محلي به نام فاطميه مستقر بودند احساس كرده بودند كه دشمن تا حدي از اين عمليات با خبر است. سردار شهيد محمد نظرنژاد نيز در خاطراتش اظهار مي‌دارد كه با توجه به عدم رعايت دقيق اصول حفاظتي، از نظر او و برخي از مسئولان اطلاعاتي امكان لو رفتن عمليات پيش از شروعش مطرح شده بود.
محمد دروديان از راويان اصلي جنگ كه شب آغاز كربلاي4 در كنار فرمانده وقت سپاه بود در يادداشتي كه چند سال قبل منتشر كرد در اين باره نوشت:« سردار رضايي فرمانده پيشين كل سپاه در واكنش اوليه به نتايج پيشروي نيروها، بسيار آرام گفت:عمليات از رده به‌كلي سري لو رفته است. غير از من كه در كنار ايشان نشسته بودم و گزارش‌ها را ضبط و ثبت مي‌كردم، افراد حاضر متوجه اين واكنش نشدند. در همان زمان، اين موضوع را در گزارش‌ها نوشتم.»
شايد يكي از دلايلي كه باعث شد كربلاي4 با وجود امكان لو رفتنش آغاز شود، اين بود كه اميدواري زيادي براي انجامش مي‌رفت. در ضمن توان دشمن براي رويارويي با 250 گردان رزمي ايران مورد ترديد بود. محمد دروديان نيز در يادداشت خود مي‌نويسد:« بعد از گذشت 30 سال ما بيشتر روي لو رفتن عمليات كار كرده‌ايم تا اينكه بخواهيم توان دشمن براي مقابله با حمله گسترده ايران را مورد ارزيابي قرار دهيم.»
 عمليات نيمروز
به هر روي كربلاي4 در سوم دي ماه 1365 آغاز شد. در مرحله اول 30 گردان وارد عمل شدند كه بسياري از آنها با هوشياري كامل دشمن لطمات سنگيني خوردند. خود محسن رضايي نيز سال‌ها پس از جنگ طي يك مصاحبه گفته بود اگر به زمان جنگ برمي‌گشت، شروع كربلاي4 را با گردان‌هاي كمتري انجام مي‌داد تا نيروهاي كمتري لطمه بخورند.
قدرت آتش دشمن در جريان كربلاي4 به قدري دقيق و حساب شده بود كه بسياري از قايق‌هاي ما روي آب منهدم شدند. معدود نيروهايي كه به آن طرف اروند رسيدند نيز بعدها گزارش دادند كه آنها در كنار پيكر غواصان خط شكنِ شهيد، با دشمن مي‌جنگيدند. دشمن با هدايت آتش توپخانه عقبه نيروهاي موج اول را مي‌كوبيد و ارتباطشان را با نيروهاي اصلي به كلي قطع كرده بود. هرچند واحدهايي از لشكر فجر فارس و تيپ ابوالفضل(ع) خرم‌آباد در شلمچه موفقيت‌هايي را به دست آوردند، اما كربلاي4 در محورهاي اصلي با عدم الفتح رو به رو شده بود.
به هر روي كربلاي4 به رغم اميدواري‌هايي كه در مورد آن مي‌رفت به گفته سردار رحيم صفوي در همان ساعات اوليه «نيمروز» متوقف شد. تلفات اين عمليات بين 4 الي 6 هزار نفر اعلام شد. هرچند دشمن اين رقم را در تبليغات خود به چند برابر افزايش داده بود، اما شروع عمليات كربلاي5 تنها دو هفته بعد از كربلاي4، نشان داد كه تلفات نيروهاي ايران بسيار كمتر از آن چيزي است كه دشمن اعلام مي‌دارد. همان نيروهاي كربلاي4 بودند كه دژ شلمچه را در كربلاي5 شكستند و خود را به حومه بصره رساندند.

منبع: روزنامه جوان